Arnold Karskens: ‘Zo dicht mogelijk tegen de waarheid aanschuren’

De nu 57-jarige Nederbelg Arnold Karskens lijkt een wat knoestige zoon van een veehouder uit de Beemstpolder in Noord-Holland, maar achter die eerste oppervlakkige blik schuilt een journalist die een goed waarnemer blijkt, een man met durf ook.

Gehuwd met een Brusselse en met drie kinderen is hij al bijna veertig jaar verslaggever over allerlei conflicten, eerst vooral in Midden-Amerika en nadien in Afghanistan en nu meestal in het Midden-Oosten. “Mijn meest bijblijvende ervaring was die in maart 2003 toen ik in Bagdad was en de Amerikanen de stad zag innemen”, stelt hij.

En in tegenstelling tot vele oorlogscorrespondenten gaat hij niet alleen zijn karakteristieke eigenzinnige weg maar slaagt hij er ook in scherpe analyses neer te zetten. Analyses waar onze regeringen het hier niet altijd gemakkelijk mee hebben.

Inzichten die ook nogal eens verschillen van wat vele klassieke media brengen. Voor een wit versus zwartportret moet je niet bij hem zijn. “In de journalistiek heb je geen vrienden die je moet plezieren, het komt er op aan met je reportages zo dicht mogelijk tegen de waarheid aan te schuren”, stelt hij in een gesprek in een Brussels café. De man heeft ook geen hoge dunk van veel oorlogsjournalistiek.

Arnold Karskens: “Mijn meest bijblijvende ervaring was die in maart 2003 toen ik in Bagdad was en de Amerikanen de stad zag innemen.’

Arnold Karskens is verbonden aan het Nederlandse dagblad De Pers en was vorig jaar driemaal in Syrië.

– Waarom ben je oorlogscorrespondent geworden en niet gewoon een van de zovele journalisten die op een net bureau wat persberichten zit te herschrijven? Dat was toch veiliger geweest?

A.K.: Misschien ben ik wel slecht in het herschrijven van persberichten (lacht). Kijk, ik reis graag mede om zo andere culturen te leren kennen. En dan kom je wel eens in conflictgebieden en in contact met allerlei rebellengroepen. Verder moet een journalist zich natuurlijk in iets specialiseren en in oorlogsverslaggeving was er toen ik begon veel interesse. Het  leuke is ook dat als je het lang genoeg doet je vanzelf wel komt bovendrijven. Ik was op dat ogenblik ook een van de enigen die dat als specialisme had.

Afghanistan was het eerste Aziatische land waarvan Arnold Karskens de oorlog van versloeg. Toen in de jaren ‘80 van de vorige eeuw nog tussen de Mujahideen en de Sovjetunie.

Mijn eerste reportage was de burgeroorlog in El Salvador in 1984 en ‘85, alhoewel ik voorheen in de jaren zeventig in Nicaragua was geweest toen de strijd woede tussen de Sandinisten en president Somoza. Maar dat was nog onbetaald werk. Midden-Amerika was in die periode een conflicthaard zoals nu het Midden-Oosten. Bovendien zijn er in El Salvador in die periode vijf Nederlandse journalisten omgekomen. Als je dit kunt verslaan, dan kun je alles aan. Ik ben in die periode ook in Afghanistan geweest. Je leert zo veel en je krijgt er een goede kijk op. Ik schreef ook al een serie boeken en dat helpt je te nuanceren en de oorlogen die nu bezig zijn op een correcte wijze te beschrijven.

– Nogal wat oorlogsverslaggevers beperken zich tot het schieten van wat beelden. Diepgang of een achtergrondverhaal zit daar niet in en veelal brengen zij ook een karikatuur van de realiteit.

A.K.: Dat is het probleem natuurlijk. Zij laten zich teveel op sleeptouw nemen door emoties. In veel gevallen kunnen ze er niet doorheen kijken omdat ze het probleem niet kennen of omdat ze niet durven. Ze nemen ook dikwijls partij in conflicten en schrijven omdat zij denken dat de lezers dit wel zullen lusten.

Arnold Karskens heeft het niet voor de zogenaamde embedded journalistiek waarbij journalisten voor het maken van hun reportages onder begeleiding van het leger mee optrekken.

En dan is er natuurlijk ook de zogenaamde ‘embedded’ journalistiek zoals in Irak en Afghanistan. Ze trekken dikwijls uit luiheid of lafheid mee op met het Amerikaanse, Nederlandse of Franse leger. Het is ook gemakkelijk want je wordt rondgeleid, het kost niets, je krijgt eten en je hebt geen visum nodig. En zeker bij Nederlandse journalisten werd dan op het einde nog eens gekeken of dat wat je schreef wel door de beugel kon. En nogal wat collega’s geven hieraan dan ook toe.

– En die journalisten blijken ook altijd wel gezagsgetrouw.

A.K.: Onze overheden vechten ginder en of de mensen in die landen daar bij gebaat zijn is natuurlijk de vraag. Maar die overheden willen hun oorlogen wel rechtvaardigen en dus gebruikt men de media. Wij moeten kijken wat daar juist allemaal speelt, of dat wel allemaal rechtvaardig is. Zitten we daar in Afghanistan om scholen te bouwen en een vrouw in boerka te beschermen? Of is het simpel voor de Iraanse olie of om vaste voet te krijgen in de onderbuik van Azië vlakbij Rusland en China?

Dat soort vragen stelt men zelden en overheden als Defensie appreciëren dat ook niet. Maar dan krijg je censuur zoals we in Nederland en ook in België zien. Bovendien geef je ook een totaal verkeerd beeld van de toestand in bvb Afghanistan. Als je de verhalen van journalisten over Afghanistan nu leest dan weten wij dat de Taliban het terug voor het zeggen gaan krijgen. Dat was jaren geleden echter ook al geweten maar dat mocht toen niet geschreven worden.

Maar intussen is er wel nog veel geld naar toe gegaan en vielen er veel slachtoffers. Had de pers toen de waarheid geschreven dan had men een pak geld kunnen besparen en waren er veel minder slachtoffers gevallen. Eigenlijk is dat soort embedded journalistiek verantwoordelijk voor heel veel slachtoffers. En feitelijk kun je het de militairen niet verwijten want het zijn de journalisten die zo dom zijn door zich te laten inpakken. De schuld ligt bij de media. Ik noem hen dan ook ‘embedsletten’

De strijd om Damascus is feitelijk de strijd voor de controle over Iran.

Feitelijk zouden zij zich op hun knieën moeten excuseren aan het publiek, hun lezers en kijkers voor de schade die zij hebben veroorzaakt. Het is inderdaad het faillissement van de journalistiek te noemen. Maar het is wel geen hedendaags probleem. Ik heb de geschiedenis van de oorlogsverslaggeving van de tachtigjarige oorlog met Willem van Oranje tot nu in een boek beschreven en dan zie je dat dit probleem zich al onder Willem van Oranje stelde. Maar toen wisten de verslaggevers echt niet beter. Tegenwoordig is dit wel anders want ze weten het of kunnen het te weten komen. Nu is het luiheid of lafheid.

– Het is ook altijd het verhaal van de goeden versus de slechten.

A.K.: Natuurlijk, en als ze al met het echte verhaal komen dan is het veel te laat en is het kwaad al lang geschied. Ze herhalen ook altijd wat de Amerikanen zeggen, met pakken simplismen zoals nu in Syrië. Ik wel zeker niet die regering van hun president Bashar al Assad verdedigen hoor, dat is een misdadiger.  En er worden misdaden tegen de menselijkheid gepleegd. Maar je moet je altijd correct blijven en nadenken. Komen alle partijen wel aan bod, ben ik nog goed bezig?

Arnold Karskens was vorig jaar driemaal in Syrië. Officieel als toerist. “Het lukt dus wel”, zegt hij.

Ik begrijp perfect dat het niet gemakkelijk is en dit soort journalistiek is echt moeilijk en je raakt Syrië als journalist niet gemakkelijk binnen. Maar ik ben er vorig jaar driemaal on der het mom van toerisme geweest, het laatste nog in januari. Het lukt dus wel. Als je dit werk wilt doen dan moet je tot het uiterste gaan. Anders blijf je best thuis. Je moet het gewoon durven schrijven, zelfs al verknal je daarmee bepaalde contacten. Maar het is de zwakte van de journalistiek dat ze niet onafhankelijk genoeg durven schrijven. Je mag geen vrienden hebben waarvan je dan automatisch het gevoel krijgt dat je die in bescherming moet nemen. De journalistiek moet echt veranderen.

Zo kwam ik te weten van die sektarische moorden die daar in Syrië plaats hebben. Er wordt amper over geschreven en de oppositie tegen al Assad blijft dat ook ontkennen. Maar we hebben het ook in de buurlanden gezien zoals Libanon, Irak en zelfs Turkije, maar dit soort verhalen passen niet in het plaatje dat we in de media steeds maar te horen krijgen. Dat heeft het over een vreedzaam demonstrerend Syrisch volk dat onderdrukt wordt door een brutaal regime.

Men zoekt bewust naar de eenvoud want dat verkoopt en het past bovendien nog in de strategie van o.a. de Amerikanen. Ik heb met dat Syrisch Observatorium voor de Mensenrechten dat in Londen zit gebeld en die ontkenden het bestaan van die sectaire moorden gewoon. Dit terwijl er daarover pakken getuigenissen zijn. De vraag is ook wie er schuil gaat achter die organisatie welke toch dagelijks in onze media wordt geciteerd. (*)

– In hoeverre zit Israël hier aan het stuur en werken ze nauw samen met de VS, Qatar en Saoedi-Arabië?

A.K.: Ik weet niet of Israël zo gebaat is bij het verdwijnen van al Assad. Mijn theorie is dat de VS vooral die banden van Syrië met Iran wil verbroken zien. Zodra Bashar al Assad die verbreekt zal men in de VS snel tegenover hem een andere houding aannemen. Het probleem van de mensenrechten zal dan vlug van het toneel verdwijnen. Het is hen om Iran te doen, daarover vecht men, niet voor Syrië of zijn bevolking. Dat is ook een vrij klassiek fenomeen hoor, kijk naar vroeger met Vietnam. Men vecht ogenschijnlijk voor een land maar in wezen gaat het om iets anders, namelijk toen de strijd tegen het communisme, de USSR. Hier is het niet Syrië dat men feitelijk viseert maar Iran.

De Syriërs en vooral de soennieten zijn verdeeld over waar het land heen moet.

– Je hebt op zeker ogenblik op TV ook gezegd dat er al van bij de eerste manifestaties vanuit die betogingen bewust op de ordediensten is geschoten. Wat de zaak al onmiddellijk deed escaleren. Wat zijn je aanwijzingen hiervoor?

A.K.: Vrij snel al na Libië ben ik na de eerste betogingen in Syrië, dat was april en mei vorig jaar, als toerist naar ginds gegaan en dan hoorde ik dat verhaal er van een serie getuigen, zowel van gewone burgers als taxichauffeurs en ook van veiligheidsmensen. Er waren toen ook al verhalen over wapensmokkel vanuit Irak. Op dat ogenblik begreep ik dat het verhaal hier wel eventjes anders was dan wat we eerst hoorden. Er bleek toen al dat tientallen politiemensen en militairen vanuit die betogingen waren doodgeschoten. En dan krijg je natuurlijk die tegenreactie van de politie en militairen. Het verhaal van vreedzame demonstraten versus een brutaal regime is maar een deeltje van de realiteit ginds.

– En gezien de harde repressieve natuur van het Syrische veiligheidsapparaat schoot die brutaal terug.

A.K.: Inderdaad. En na Egypte en al die verhalen over een Arabische Lente wilde de media natuurlijk aan dat rozige plaatje vasthouden. En dat blijft wel deels zo terwijl ik van in het begin al doorhad dat het in Syrië toch wel wat anders in elkaar steekt. Uit mijn eigen ervaring en kennis van dit soort toestanden weet ik dat de waarheid uiteindelijk toch wel zal komen bovendrijven. En door dat te verzwijgen bedrieg je gewoon de boel. Ik zit niet in de journalistiek om geliefd te zijn, het interesseert mij niet. Ik probeer zo dicht mogelijk tegen de waarheid aan te schuren en ook de onaangename kanten van de zaak te brengen.

Die dictators in het Midden-Oosten zijn dikwijls de oorzaak van veel ellende maar het helpt geen zier door de ene door de andere te laten vervangen. Je moet ook de wandaden van de andere kant tonen en je vinger in de mate van het mogelijke ook op die zere plek leggen. En dan krijgt men een min of meer realistisch beeld.

– Hoe ernstig zijn die sectaire moorden?

A.K.: Zeker in de stad Homs was het al voor de recente aanval van het Syrische leger zeer ernstig. Van de Nederlandse pater Frans van der Lugt die daar woont, hoorde ik toen al dat ongeveer de helft van het aantal doden in de stad het gevolg waren van sectaire moorden. Nog tijdens de begrafenis gaat men al op zoek naar iemand van de andere kant om die dan dood te schieten. Zo ging het trouwens ook in Irak en Libanon. Als je dat niet beschrijft dan kun je ook het probleem niet vatten. Want als Bashar al Assad zou vallen dan is de oorlog verre van voorbij, hij begint dan pas. Die vicieuze cirkel van sektarische moorden blijft gewoon verder draaien.

Arnold Karskens: “Veel journalisten schetsen een ideaalbeeld en het ontbreekt ze echt aan realiteitsbesef.”

Maar voor vele journalisten zoals in Nederland in het journaal is het nog steeds van een al Assad die op betogingen schiet. Ze schetsen een ideaalbeeld en het ontbreekt ze echt aan realiteitsbesef. Je hebt zo ginds christelijke dorpen die omgeven zijn door soennitische dorpen en die christenen worden dan bang. Het is een beetje als voorheen in Joegoslavië met ook hier etnische zuiveringen.

Christenen willen weg uit Syrië omdat ze de toestand niet meer vertrouwen. Het is een echt drama. We moeten hier zeker ook de minderheden beschermen.

– Na de stemming in de VN-Veiligheidsraad met het veto van China en Rusland lijkt al Assad nu de handen vrij te hebben. Maakt hij enige kans?

A.K.: Ik denk dat hij een redelijke kans maakt. Kijk als je het geweer tegen een leger opneemt en sneuvelt dan is dat je eigen keuze, maar in dat geweld sneuvelen er ook massa’s onschuldige slachtoffers. Het is natuurlijk mede de schuld van het westen dat het nu zo uit de hand loopt. Ze verhinderden tot heden elke dialoog tussen oppositie en regering in het land en willen al Assad feitelijk met alle middelen uit het kamp van Iran halen.

De strijd voor de controle over Syrië wordt vooral via de moskeeën gevoerd.

Het is het westen er niet om de democratie te doen maar om zijn banden met Iran en zolang die intact blijven blijft de westerse druk aanhouden. Eens die banden weg dan is hij terug een goede zoals al die dictators in het Midden-Oosten de beste maatjes van het westen zijn. Het is het klassieke systeem van de vijand van mijn vijand is mijn vriend. Men heeft in het westen gewoon de kansen om tot een goede oplossing te komen verkwist.

Ik heb in Damascus met opposanten van al Assad gesproken en die mensen willen gewoon een politieke oplossing die wat trager gaat omdat ze de problemen natuurlijk kennen. Ik heb hen aan het woord gelaten maar die mensen worden hier niet gesteund. Die familie van al Assad zit daar al meer dan veertig jaar aan de macht en dat plots veranderen is gevaarlijk. Je moet dat daarom ook geleidelijk doorvoeren door o.a. een maatschappij op te bouwen die weet wat democratie is, met een degelijke burgermaatschappij. Er is ook geen lijn te trekken in die westerse houding, het ene ogenblik was Kaddafi een vriend en de andere dag een bloeddorstig monster.

Voor Arnold Karskens is het de VS en Israël hier niet te doen om Syrië maar is het echte doelwit Iran.

– Vanuit de VS is er een bewuste strategie geweest om Irak in stukken te slaan. In hoeverre is dit Amerikaans beleid ook van toepassing op Syrië en Iran? Men destabiliseert die landen zodanig dat ze voor lang niet meer kunnen opstaan.

A.K.: Je hoort dat inderdaad bij onder andere bij die pater van der Lugt. Men wil het Midden-Oosten opdelen in een serie kleine sjeikdommen, vazalstaten die ze zo zwak houden. Maar als dat verder gaat dan is op termijn ook Turkije aan de beurt. en dan dreigen die hun Koerdistan te verliezen. Het westen wil zo controle houden over de olie daar en het land dat hier onder andere van zal profiteren is natuurlijk Israël. Daarom dat men bang is dat Iran eventueel een atoombom krijgt want dan verliezen ze de controle over de regio. Maar men moet wel nog steeds bewijzen dat Iran aan een atoombom werkt. Tot heden zijn die bewijzen er niet en na de verhalen over de massavernietigingswapens van Saddam Hoessein moeten we wel zeer sceptisch zijn.

– Een van die rebellenleiders sprak erover om de alawieten een stukje te geven aan de zee.

A.K.: Neen, het verhaal is, de alawieten gaan dood en de christenen naar Libanon. Het is iets dat je in Syrië regelmatig hoort.

– Wat is de rol van die salafistische haatpredikanten als een Adnan al Arour? Hoe groot is hun invloed? Je hoort hen ook regelmatig op die Saoedische satellietzenders.

A.K.: In hoeverre ze een grote invloed hebben is voor mij onduidelijk. Syriërs, ook soennieten, zijn traditioneel erg gematigd met hun geloof. Ze houden te graag van het leven en drinken wel eens een biertje. Die salafistische haatpredikanten zijn natuurlijk voorhoedevechters en hebben zeker aanhang. En die zal door dit conflict zeker nog groeien.

Mensen denken dan dat die Moslimbroederschap niets bereikt en misschien zijn die salafisten dan wel beter. Maar ik vermoed dat de salafisten op dit ogenblik wel nog minder aanhang hebben dan de Moslimbroederschap. Maar door die almaar stijgende spanning kan dit natuurlijk snel veranderen. Bovendien krijgen die salafisten vanuit sommige van die Golfstaten ook veel geld toegestopt. Zeker is dat die onthoofdingen het werk zijn van salafisten.

De christelijke gemeenschappen in Syrië dreigen ten onder te gaan aan het geweld komende van vooral salafistische haatpredikanten.

– Je hebt in Syrië ongetwijfeld massa’s mensen die zich niet rekenen tot een van die religieuze en etnisch groepen, zich feitelijk zelfs niet gelovig voelen. Hoe groot is die machtsbasis van president al Assad?

A.K.: Sommigen schatten dat van de 23 miljoen Syriërs er een 13 miljoen min of meer achter al Assad staan. En daar zijn ook nogal wat soennieten bij, stammen bijvoorbeeld die achter hem staan. Er zijn grote groepen van mensen die gezien hebben wat er in Irak gebeurde en daarom schrik hebben voor die revolte. Verder zijn er een boel mensen waaronder dus Soennieten en zakenlui die onder Bashar al Assad welvarender, rijker zijn geworden.

Veel mensen willen gewoon hun dagelijks leven blijven leiden en willen dit niet verliezen en wensen daarom geen regimeverandering. Dictators maken mensen ook bang voor die verandering. Ze weten dat je ze bang mag maken maar niet kwaad, want dan verliezen ze hun vrees. En het risico is dat al Assad door die nieuwe acties van het leger vele mensen echt boos maakt. Dat is de slappe koord waarop hij nu poogt te balanceren.

Arnold Karskens ziet Bashar al Assad dansen op een slappe koord tussen repressie en toegevingen.

Daarom ook zal hij verder moeten hervormen. Het is de stok en de wortel. Want bij een nieuwe opstand zou hij wel eens het onderspit kunnen delven. Veel mensen in die zogenaamd opstandige wijken willen van die gevechten zeker niet weten want ze wensen gewoon hun normaal leventje verder leiden. Bovendien wordt er ook sterk gemanipuleerd in die filmpjes van YouTube. Veel ervan zijn niet waar of uit de context gerukt. Maar hier maakt al Assad ook fouten. Hij moet maar gewoon de media toelaten zodat we goed kunnen werken.

– Maar hij vertrouwt die westerse pers ook niet.

A.K.: Dat is juist natuurlijk en hij heeft er slechte ervaringen mee maar je bent wel van hen afhankelijk om je verhaal te brengen. Als ze mij als journalist binnenlaten dan zal ik mijn werk correct pogen te doen. Misschien moeten ze hier wat selectief zijn. Veel journalisten raken te emotioneel betrokken en zijn daarom als bron ook onbetrouwbaar.

– In hoeverre is die opstand geografisch beperkt. Je hoort wel de namen van een aantal steden vallen maar in bijvoorbeeld de havenstad Latakia blijft het tegenwoordig zo te zien rustig.

De middenklasse lijkt zich achter de regering van president Bashar al Assad te scharen. Ze deed het de voorbije jaren dan ook vrij goed.

A.K.: Het geweld is wel over een groot oppervlakte verspreid hoor, en het is zeker een burgeroorlog te noemen. En wat Latakia betreft heb ik de indruk dat men het daar wel al onder controle heeft. De grenzen zijn nu ook goed afgesloten met overal veel mijnenvelden.

– Zou het niet kunnen dat sommige van de schutters welke vanuit die betogingen op de ordediensten schoten wel eens buitenlandse provocateurs geweest zijn? Met als bedoeling dan de boel te doen escaleren.

A.K.: Beide kanten zeggen dat er buitenlanders actief zijn, bij de rebellen heeft men het over mensen van Hezbollah en volgens de regering zijn er dan weer agenten van buitenlandse mogendheden actief. Ik weet dat niet en zag er nog geen bewijzen voor. Waar ik wel zeker van ben is dat er vanuit het buitenland geld en wapens naar die rebellen gesmokkeld wordt. Bovendien stelt zich hier ook de vraag in hoeverre die buitenlanders dan een doorslaggevende rol spelen. Dat betwijfel ik sterk.

Het kan natuurlijk ook dat die schutters doodgewoon de toestand in Libië wilden nabootsen. Ook hier werd er van in het prille begin op de ordediensten geschoten. Misschien dachten sommigen dat het voldoende was om dit na te bootsen en zo te slagen. Maar dat was dan wel een serieuze misrekening. Iedereen wou die gek van een Kaddafi weg maar dit is niet zo in Syrië.

Maar na Libië is men in Rusland meer dan ooit vastberaden en wil men al Assad aan de macht houden want dan verliest hebben ze geen basis meer in het Midden-Oosten en komt Iran in gevaar. En dat is een veel groter verhaal. Bovendien wordt Rusland als ze al Assad laten vallen in de ogen van derden dan een zeer onbetrouwbare partner. Dan kunnen ze het ook elders schudden. Ze gaan hem daarom nooit laten vallen. En hetzelfde is ook waar voor China. Ik zie het ook een beetje als de Hongaarse opstand van 1956. Iedereen sprak er hier schande over maar deed niets. Men dronk een glas, piste een plas en alles bleef zoals het was. Syrië ligt in de invloedsfeer van Rusland en op zeker ogenblik gaat ook de VS wel beseffen waar de grenzen liggen en passen voor een groter conflict.

– Men vergelijkt die Arabische lente met de Europese opstanden van 1948 tegen al die dictatoriale monarchieën die hier toen aan de macht waren. Kan je dat ook zo stellen voor wat we nu in de Arabische wereld zien.

A.K.: Als je kijkt naar al die successen die deze islamisten in die landen behalen dan zullen ze zo te zien wel eerst nog door de winter moeten. Voor de vrouwen zal het er zo te zien zeker ook niet beter op worden.

Willy Van Damme

*: Voor een verhelderend verhaal over deze organisatie kan men terecht op de Engelstalige Wikipedia. Zie: http://en.wikipedia.org/wiki/Syrian_Observatory_for_Human_Rights